Tarihin Ƙasar Najeriya: Kafuwa, Yankuna, da Shugabanni
Tarihin Ƙasar Najeriya: Kafuwa, Yankuna, da Shugabanni
1. Gabatarwa: Fadin Yanayin Ƙasar Najeriya
Ƙasar Najeriya, wacce take cikin yankin Afirka ta Yamma, ta kasance gida ne ga arziƙin tarihi da al’adu. Tana da yawan jama’a sama da miliyan 200, wanda ya sa ta zama ƙasa mafi yawan jama’a a Afirka. Tarihin Najeriya ya shafe shekaru aru-aru, ya ƙunshi abubuwan da suka faru na siyasa, tattalin arziki, da al’adu waɗanda suka sa ta zama ƙasa mai muhimmanci a duniya. Wannan rubutun zai bincika tarihin ƙasar Najeriya ta hanyar bayyana asalinta, yankunanta, shugabanninta, da kuma yadda ta fuskantar ƙalubalen zamani.
2. Tarihin Kafuwar Ƙasar Najeriya
2.1. Zamannen Kafin Tarihi
Binciken archaeological ya nuna cewa mutane sun fara zama a yankin Najeriya tun kusan shekaru 9,000 da suka wuce. An gano kayan tarihi a yankin Nok waɗanda suka nuna cewa al’ummar da suka zauna a nan sun kasance masu sana’ar ƙarfe da sassaken kayan tarihi. Al’ummar Nok sun kafa tushen al’adun gargajiya a yankin.
2.2. Daulolin Gargajiya
Yankin Najeriya ya ga kafuwar dauloli da yawa a tarihi, ciki har da:
Daular Nok (500 KZ – 200 AD):
Tsohuwar al’umma a yankin tsakiyar Najeriya
Mashahuri saboda sassaken kayan tarihi na terra cotta
Cibiyar noma da sana’a
Daular Kanem-Borno (700-1800 AD):
Ta mamaye yankin arewa maso gabashin Najeriya
Cibiyar kasuwanci ta trans-Saharan
Karɓar Musulunci a ƙarni na 11
Daular Hausa Bakwai (1000-1804 AD):
Bakwai dauloli: Daura, Kano, Katsina, Zazzau, Gobir, Rano, da Biram
Cibiyoyin kasuwanci da al’adu
Karɓar Musulunci a ƙarni na 14
Daular Oyo (1400-1835 AD):
Mafi ƙarfi daga cikin daulolin Yarbawa
Tsarin mulki na sarauta
Ƙarfin soja da kasuwanci
Daular Benin (1180-1897 AD):
Mashahuri saboda sassaken kayan tarihi na tagulla
Tsarin mulki mai ƙarfi
Gine-gine masu ban mamaki
2.3. Zamanin Mulkin Mallaka
Turawan Ingila sun mamaye yankin Najeriya a ƙarshen karni na 19. An kafa Najeriya ta zamani a shekara ta 1914 ta hanyar haɗa Arewacin Najeriya da Kudancin Najeriya. Lord Lugard ya kafa tsarin mulkin gargajiya.
2.4. Samun ‘Yancin Kai
Najeriya ta sami ‘yancin kai daga Birtaniya a ranar 1 ga Oktoba, 1960. Abubakar Tafawa Balewa ya zama firaminista na farko. Nnamdi Azikiwe ya zama shugaban ƙasa na farko a jamhuriya ta farko a shekara ta 1963.
3. Yankunan Ƙasar Najeriya da Tarihinsu
3.1. Yankin Arewa
Jihohin Arewa:
Kano
Katsina
Kaduna
Sokoto
Borno
Bauchi
da sauransu
Tarihi:
Gida ne ga daulolin Hausa da Kanem-Borno
Cibiyar kasuwancin trans-Saharan
Karɓar Musulunci a farkon tarihi
Al’adu:
Al’adun Hausa da Fulani
Sana’ar auduga
Kiɗa da rawa
3.2. Yankin Kudu maso Yamma
Jihohin Yamma:
Lagos
Oyo
Ogun
Osun
Ondo
Ekiti
Tarihi:
Gida ne ga daular Oyo
Tasirin addinin Yarbawa
Cibiyar kasuwanci ta teku
Al’adu:
Al’adun Yarbawa
Sana’ar sassaken kayan tarihi
Kiɗa da wasan kwaikwayo
3.3. Yankin Kudu maso Gabas
Jihohin Gabas:
Enugu
Anambra
Imo
Abia
Ebonyi
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Igbo
Tasirin al’adun Nok
Rikicin Biafra
Al’adu:
Al’adun Igbo
Sana’ar masaku
Ngu na al’ada
3.4. Yankin Kudu
Jihohin Kudu:
Rivers
Bayelsa
Akwa Ibom
Cross River
Delta
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Ijaw, Ibibio, da Ogoni
Tasirin kasuwancin bayi
Cibiyar man fetur
Al’adu:
Al’adun kabilun kudu
Sana’ar kamun kifi
Bukukuwan ruwa
4. Shugabannin Ƙasar Najeriya Tun Samun ‘Yancin Kai
4.1. Abubakar Tafawa Balewa (1960-1966)
Firaminista na farko bayan samun ‘yancin kai
Shugaban jam’iyyar NPC
Rasu a juyin mulkin soja na 1966
4.2. Nnamdi Azikiwe (1963-1966)
Shugaban ƙasa na farko
Mashahurin marubuci kuma mai fafutuka
Tsohon gwamnan janar na Najeriya
4.3. Johnson Aguiyi-Ironsi (1966)
Shugaban mulkin soja na farko
Ya kafa tsarin gudanarwa na tarayya
An kashe shi a juyin mulkin soja
4.4. Yakubu Gowon (1966-1975)
Ya jagoranci Najeriya a lokacin yakin basasar Biafra
Ya kafa MAN (National Youth Service Corps)
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
4.5. Murtala Mohammed (1975-1976)
Ya fara gyaran gudanarwa
Ya canza babban birni daga Lagos zuya Abuja
An kashe shi a wani yunkurin juyin mulki
4.6. Olusegun Obasanjo (1976-1979)
Ya mika mulki ga farar hula
Tsohon soja kuma dan siyasa
Ya dawo mulki a 1999 a matsayin zababben shugaba
4.7. Shehu Shagari (1979-1983)
Shugaban jamhuriya na farko a karkashin tsarin mulki na 1979
Shugaban jam’iyyar NPN
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
4.8. Muhammadu Buhari (1983-1985)
Shugaban mulkin soja
Ya fara yakin yi wa rashawa
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
4.9. Ibrahim Babangida (1985-1993)
Ya soke zaben shugaban kasa na 1993
Ya gabatar da shirin SAP (Structural Adjustment Program)
Ya mika mulki ga gwamnatin farar hula
4.10. Sani Abacha (1993-1998)
Shugaban mulkin soja
Lokacin da aka yi wa ‘yan adawa tsanantawa
Rasu a ofis
4.11. Abdulsalami Abubakar (1998-1999)
Ya gudanar da zaben dimokuradiyya na 1999
Ya mika mulki ga farar hula
4.12. Olusegun Obasanjo (1999-2007)
Zababben shugaba na farko bayan mulkin soja
Ya fara yaki da rashawa
Ya soke basussukan kasashen waje
4.13. Umaru Musa Yar’Adua (2007-2010)
Ya gabatar da shirin 7-point agenda
Ya fara yakin neman zaman lafiya a Delta
Rasu a ofis
4.14. Goodluck Jonathan (2010-2015)
Ya jagoranci Najeriya a lokacin rikicin Boko Haram
Ya yi nasarar gudanar da zabe mai zaman kansa
Ya amince da sakamakon zabe inda ya yi rashin nasara
4.15. Muhammadu Buhari (2015-2023)
Zaba a karo na biyu a matsayin shugaba
Ya ci gaba da yaki da rashawa da ta’addanci
Tsohon shugaban mulkin soja
4.16. Bola Ahmed Tinubu (2023-yanzu)
Shugaban kasa na yanzu
Tsohon gwamnan jihar Legas
Shugaban jam’iyyar APC
5. Tattalin Arzikin Ƙasar Najeriya
5.1. Man Fetur da Gas
Najeriya ta kasance mai fitar da man fetur
Tana da manyan ajiyar man fetur a Afirka
Masana’antar man fetur tana samar da kusan kashi 90% na kudaden shiga na kasashen waje
5.2. Noma
Manyan kayayyakin noma sun hada da:
Auduga
Cacao
Gyaɗa
Gero
Dawa
Shinkafa
5.3. Masana’antu
Manyan sassan masana’antu sun hada da:
Masana’antar sarrafa man fetur
Masana’antar sinadarai
Masana’antar kayan masarufi
Masana’antar abinci
6. Al’adu da Addini
6.1. Al’adu
Al’adun Najeriya sun hada da:
Kiɗa (Hip Hop, Juju, Fuji, Afrobeat)
Fina-finai (Nollywood)
Wasan kwaikwayo da adabi
Tufafi da suttura
Abinci da abin sha
6.2. Addini
Addinai a Najeriya sun hada da:
Musulunci (kusan kashi 50%)
Kiristanci (kusan kashi 50%)
Addinan gargajiya
7. Ƙalubalen Zamani
Najeriya na fuskantar ƙalubale da yawa, ciki har da:
Ta’addanci (Boko Haram, bandoki)
Rashin tsaro
Rashawa da rashin gudanarwa
Talauci da rashin aikin yi
Rikice-rikicen kabilu da addini
Matsalolin kiwon lafiya
Tabarbarewar muhalli
8. Karshe: Makomar Ƙasar Najeriya
Duk da ƙalubalen da ke fuskanta, Najeriya tana da damar ci gaba. Tana da:
Yawan jama’a masu karfin aiki
Albarkatun ƙasa masu yawa
Tattalin arziki mai girma
Al’adu masu ƙarfi
Tsarin dimokuradiyya
Najeriya na buƙatar shirye-shirye masu kyau da gudanarwa mai kyau don cimma burinta na zama manyan ƙasashe 20 a duniya.
9. Karin Bincike da Manazarta
Don ƙarin bincike, akwai littattafai da yawa waɗanda suka bincika tarihin Najeriya. Wasu daga cikin su sun hada da:
“There Was a Country: A Personal History of Biafra” da Chinua Achebe
“The History of Nigeria” da Toyin Falola
“Nigeria: A New History of a Turbulent Century” da Richard Bourne
Hakanan, akwai shafukan yanar gizo na hukuma waɗanda ke ba da cikakkun bayanai game da Najeriya.
Takaitaccen Tarihin Ƙasar Najeriya
A taƙaice, tarihin Ƙasar Najeriya ya ƙunshi shekaru aru-aru na ci gaban al’adu, siyasa, da tattalin arziki. Daga zamanin daular Nok, Kanem-Borno, da Oyo zuwa mulkin mallaka na Birtaniya da samun ‘yancin kai, Najeriya ta fuskanci canje-canje masu yawa. Duk da haka, al’ummar Najeriya ta ci gaba da bunƙasa, tana da al’adun da suka dade, da kuma albarkatun ƙasa. Tunanin gaba na Najeriya yana da alaƙa da yadda za a magance matsalolin zamani yayin da ake kiyaye asalinta. Tarihin Najeriya ya zama abin koyi ga ƙasashe a yankin, yana nuna cewa juriya da haɗin kai suna ba da damar ci gaba.
Ta wannan hanyar, tarihin Ƙasar Najeriya ya ba da cikakken bayani game da abubuwan da suka faru, mutane, da al’adu waɗanda suka sa wannan ƙasa ta zama mai mahimmanci a tarihin Afirka da kuma duniya baki ɗaya.



