Tarihin Ƙasar Ghana: Kafuwa, Yankuna, da Shugabanni
Tarihin Ƙasar Ghana: Kafuwa, Yankuna, da Shugabanni
1. Gabatarwa: Fadin Yanayin Ƙasar Ghana
Ƙasar Ghana, wacce take cikin yankin Afirka ta Yamma, ta kasance gida ne ga arziƙin tarihi da al’adu. Tana da yawan jama’a sama da miliyan 30, kuma tana ɗaya daga cikin ƙasashe masu tasowa a Afirka. Tarihin Ghana ya shafe shekaru aru-aru, ya ƙunshi abubuwan da suka faru na siyasa, tattalin arziki, da al’adu waɗanda suka sa ta zama ƙasa mai muhimmanci a nahiyar. Wannan rubutun zai bincika tarihin ƙasar Ghana ta hanyar bayyana asalinta, yankunanta, shugabanninta, da kuma yadda ta fuskantar ƙalubalen zamani.
2. Tarihin Kafuwar Ƙasar Ghana
2.1. Zamannen Kafin Tarihi
Binciken archaeological ya nuna cewa mutane sun fara zama a yankin Ghana tun kusan shekaru 40,000 da suka wuce. An gano kayan tarihi a yankin Akwapim-Togo waɗanda suka nuna cewa al’ummar da suka zauna a nan sun kasance mafarauta ne da masu tarwatsa dabbobi. Al’ummar Kintampo sun kafa tushen al’adun noma a yankin.
2.2. Daulolin Gargajiya
Yankin Ghana ya ga kafuwar dauloli da yawa a tarihi, ciki har da:
Daular Ghana (300-1200 AD):
Tsohuwar daular da ke yammacin Afirka
Cibiyar kasuwanci ta zinariya da tagulla
Babban birni: Kumbi Saleh
Tasirin Musulunci a ƙarni na 11
Daular Ashanti (1701-1901 AD):
Ta kafa ta Osei Tutu
Tsarin mulki na sarauta
Amfani da zinare a matsayin alamar iko
Yaƙe-yaƙe da Turawa
Daular Dagbon (1409-yanzu):
Gida ne ga mutanen Dagomba
Tsarin mulki na gargajiya
Al’adun tarihi masu zurfi
Daular Akwamu (1600-1730 AD):
Ta mamaye yankuna masu yawa
Cibiyar kasuwanci ta teku
Tasirin al’adu ga sauran al’ummomi
2.3. Zamanin Mulkin Mallaka
Turawa sun mamaye yankin Ghana a ƙarshen karni na 15. Portugal ta fara zuwa, sannan Netherlands, Denmark, Sweden, da Birtaniya suka biyo baya. Birtaniya ta kafa Gold Coast (Yankin Zinariya) a shekara ta 1821. Mulkin mallaka ya kawo canje-canje masu yawa ga al’ummar Ghana.
2.4. Samun ‘Yancin Kai
Ghana ta sami ‘yancin kai daga Birtaniya a ranar 6 ga Maris, 1957. Kwame Nkrumah ya zama firaminista na farko. Ghana ta zama ƙasa ta farko a Afirka ta Yamma da ta sami ‘yancin kai. An ƙirƙiri jamhuriya ta farko a karkashin tsarin mulkin da ya ba da iko ga shugaban ƙasa.
3. Yankunan Ƙasar Ghana da Tarihinsu
3.1. Yankin Ashanti
Babban Birni: Kumasi
Tarihi:
Gida ne ga daular Ashanti
An kafa shi a shekara ta 1680
Cibiyar kasuwanci da al’adu
Yaƙe-yaƙe da Birtaniya (1823-1900)
Al’adu:
Al’adun Ashanti
Sana’ar sassaken kayan tarihi na zinariya
Bukukuwan Akwasidae da Adae
Tufafin kente
3.2. Yankin Gabas
Babban Birni: Koforidua
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Akyem, Krobo, da Ewe
Tasirin kasuwancin bayi
Cibiyar noman kakao
Al’adu:
Al’adun Akan da Ewe
Sana’ar kayayyakin daga hannu
Kiɗa da rawa
3.3. Yankin Yamma
Babban Birni: Sekondi-Takoradi
Tarihi:
Tashar jiragen ruwa ta farko a Ghana
Cibiyar kasuwancin zinariya
Tasirin Turawa
Al’adu:
Al’adun Ahanta da Nzema
Sana’ar kamun kifi
Bukukuwan ruwa
3.4. Yankin Arewa
Babban Birni: Tamale
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Dagomba, Mamprusi, da Gonja
Tasirin daular Ghana
Cibiyar noma
Al’adu:
Al’adun arewa
Sana’ar fata da sassaka
Wasan kokawa na gargajiya
3.5. Yankin Tsakiya
Babban Birni: Cape Coast
Tarihi:
Tsohon babban birnin Gold Coast
Cibiyar kasuwancin bayi
Gidajen tarihi na bayi
Al’adu:
Al’adun Fante
Sana’ar kayayyakin daga hannu
Tufafin batakari
3.6. Yankin Volta
Babban Birni: Ho
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Ewe
Haɗuwa da Togo a 1956
Tasirin Jamusanci da Biritaniya
Al’adu:
Al’adun Ewe
Kiɗa da rawa
Sana’ar kayayyakin daga hannu
3.7. Yankin Brong-Ahafo
Babban Birni: Sunyani
Tarihi:
Gida ne ga mutanen Brong
Tasirin daular Ashanti
Cibiyar noman kakao
Al’adu:
Al’adun Brong
Sana’ar kayayyakin daga hannu
Bukukuwan al’ada
3.8. Yankin Babban Birni
Babban Birni: Accra
Tarihi:
An kafa shi a ƙarni na 17
Babban birni tun 1877
Cibiyar siyasa da tattalin arziki
Al’adu:
Al’adu iri-iri
Cibiyar fasaha da kiɗa
Gidajen tarihi da wuraren shakatawa
4. Shugabannin Ƙasar Ghana Tun Samun ‘Yancin Kai
4.1. Kwame Nkrumah (1957-1966)
Shugaban ƙasa na farko bayan samun ‘yancin kai
Ya kafa jam’iyyar Convention People’s Party (CPP)
Ya gabatar da shirin ci gaba mai sauri
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
4.2. Joseph Ankrah (1966-1969)
Shugaban mulkin soja na farko
Ya kafa National Liberation Council (NLC)
Ya mika mulki ga farar hula
4.3. Kofi Abrefa Busia (1969-1972)
Firaminista na zababben dimokuradiyya
Shugaban Progress Party
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
4.4. Ignatius Kutu Acheampong (1972-1978)
Shugaban mulkin soja
Ya kafa National Redemption Council
Ya gabatar da shirin “Yen tua”
4.5. Fred Akuffo (1978-1979)
Shugaban mulkin soja
An hambarar da shi a juyin mulkin soja
An yanke masa hukuncin kisa
4.6. Jerry Rawlings (1979, 1981-2001)
Ya hau mulki sau biyu ta juyin mulki
Ya kafa Armed Forces Revolutionary Council
Ya mika mulki ga dimokuradiyya a 1992
Ya zama shugaban zababben dimokuradiyya
4.7. John Agyekum Kufuor (2001-2009)
Shugaban jam’iyyar New Patriotic Party (NPP)
Ya gabatar da shirin ci gaban kiwon lafiya
Ya sanya hannu kan yarjejeniyar zabe ta 2008
4.8. John Atta Mills (2009-2012)
Shugaban jam’iyyar National Democratic Congress (NDC)
Ya ci gaba da shirin ci gaban tattalin arziki
Rasu a ofis
4.9. John Dramani Mahama (2012-2017)
Mataimakin shugaban kasa wanda ya gaji Atta Mills
Ya jagoranci Ghana a lokacin rikicin tattalin arziki
Ya yi rashin nasara a zaben 2016
4.10. Nana Akufo-Addo (2017-2025)
Shugaban jam’iyyar New Patriotic Party (NPP)
Ya gabatar da shirin ci gaban kyauta
Ya yi nasarar sake zabensa a 2020
5. Tattalin Arzikin Ƙasar Ghana
5.1. Ma’adanai
Ghana tana da arzikin ma’adanai, ciki har da:
Zinariya (na biyu mafi girma a Afirka)
Diamonds
Bauxite
Manganese
Ma’adanan kogi
5.2. Noma
Manyan kayayyakin noma sun hada da:
Kakao (na biyu mafi girma a duniya)
Kofi
Kayan lambu
Shinkafa
Masara
5.3. Masana’antu
Manyan sassan masana’antu sun hada da:
Sarrafa ma’adanai
Masana’antar abinci
Masana’antar kayayyakin more rayuwa
Masana’antar kayayyakin gini
6. Al’adu da Addini
6.1. Al’adu
Al’adun Ghana sun hada da:
Kiɗa (Highlife, Hiplife, Gospel)
Rawa (Adowa, Kpanlogo, Agbadza)
Fasaha da zane
Tufafi (Kente, Batakari)
Abinci (Jollof, Banku, Fufu)
6.2. Addini
Addinai a Ghana sun hada da:
Kiristanci (kusan kashi 71%)
Musulunci (kusan kashi 18%)
Addinan gargajiya (kusan kashi 5%)
Sauran addinai (kusan kashi 6%)
7. Ƙalubalen Zamani
Ghana na fuskantar ƙalubale da yawa, ciki har da:
Rikicin tattalin arziki
Rashin aikin yi
Talauci da rashin daidaito
Matsalolin muhalli
Rikice-rikicen siyasa
Matsalolin kiwon lafiya
8. Karshe: Makomar Ƙasar Ghana
Duk da ƙalubalen da ke fuskanta, Ghana tana da damar ci gaba. Tana da:
Tsarin dimokuradiyya mai ƙarfi
Tattalin arziki mai girma
Albarkatun ƙasa masu yawa
Al’adu masu ƙarfi
Ƙwararrun ɗan adam
Ghana na buƙatar shirye-shirye masu kyau da gudanarwa mai kyau don cimma burinta na zama ƙasa mai matsakaicin matsayi a shekarar 2030.
9. Karin Bincike da Manazarta
Don ƙarin bincike, akwai littattafai da yawa waɗanda suka bincika tarihin Ghana. Wasu daga cikin su sun hada da:
“Ghana: A Political and Social History” da Ivor Wilks
“The History of Ghana” da Roger S. Gocking
“Ghana: A Portrait of the Country Through Its Festivals and Traditions” da Steven J. Salm
Hakanan, akwai shafukan yanar gizo na hukuma waɗanda ke ba da cikakkun bayanai game da Ghana.
Takaitaccen Tarihin Ƙasar Ghana
A taƙaice, tarihin Ƙasar Ghana ya ƙunshi shekaru aru-aru na ci gaban al’adu, siyasa, da tattalin arziki. Daga zamanin daular Ghana da Ashanti zuwa mulkin mallaka na Birtaniya da samun ‘yancin kai, Ghana ta fuskanci canje-canje masu yawa. Duk da haka, al’ummar Ghana ta ci gaba da bunƙasa, tana da al’adun da suka dade, da kuma albarkatun ƙasa. Tunanin gaba na Ghana yana da alaƙa da yadda za a magance matsalolin zamani yayin da ake kiyaye asalinta. Tarihin Ghana ya zama abin koyi ga ƙasashe a yankin, yana nuna cewa juriya da haɗin kai suna ba da damar ci gaba.
Ta wannan hanyar, tarihin Ƙasar Ghana ya ba da cikakken bayani game da abubuwan da suka faru, mutane, da al’adu waɗanda suka sa wannan ƙasa ta zama mai mahimmanci a tarihin Afirka da kuma duniya baki ɗaya.




